Türkiye’de Görülen Başlıca Toprak Tipleri

Türkiye’de görülen başlıca toprak tipleri ve bu toprakların oluşumunda etkili olan faktörler hem KPSS COĞRAFYA hemde 11. SINIF COĞRAFYA dersi müfredatının konularındandır. Bu dersimizde Zonal, İntrazonal ve Azonal Toprakların Türkiye’deki Dağılışını detaylı bir şekilde inceleyeceğiz.

Toprak ana kayanın fiziksel ve kimyasal çözülmeyle ayrışması ile oluşur.

FİZİKSEL ÇÖZÜLME (Mekanik): Yıllık ya da günlük sıcaklık farklarının fazla olduğu yerlerde görülür. Sıcaklık farklarının fazla olduğu yerler karasal alanlardır. Fiziksel çözülmenin olduğu yerlerde toprak oluşumu yavaştır.

KİMYASAL ÇÖZÜLME: Nem ve yağışın fazla olduğu yerlerde görülür. Kimyasal çözülmenin fazla olduğu yerlerde toprak oluşumu hızlı olur.

Türkiye toprak çeşidi fazla olan bir ülkedir, nedenleri;

• İklim çeşitliliğinin fazla olması
• Kayaç çeşitliliğinin fazla olması
• Yer şekillerinin kısa mesafede değişim göstermesi

TOPRAK OLUŞUMUNDA ETKİLİ OLAN FAKTÖRLER

1. İklim

• Sıcaklık koşulları, nem ve yağış koşulları toprak oluşumunda etkilidir.
• Karadeniz ikliminde aşırı yağış olduğu için Kahverengi orman topraklarının görülmesi
• Yarı kurak bölgelerde tuzlu ve kireçli toprakların görülmesi

2. Yer şekilleri

• Yer şekilleri toprak oluşumunu erozyon, eğim ve engebe özellikleri ile etkiler.
• Eğim arttıkça erozyon artar ve toprak oluşumu zorlaşır.
• Eğimin az olduğu yerlerde toprak oluşumu daha kolay gerçekleşir. Toprak daha derin bir yapıya sahip olur.

3. Kayaçların özelliği

• Yumuşak ve çözülmeye dirençsiz kayaçlarda ayrışma daha çabuk olacağı için toprak oluşumu hızlanır.
• Çözülmeye dirençli topraklarda ayrışma daha geç olur ve toprak oluşumu yavaşlar.

4. Canlılar

• Canlı kalıntıları toprağa karışarak toprağın organik madde bakımından zengin olmasını sağlar.

5. Zaman

• Normal koşullarda 1cm3 toprağın oluşması için 75 yıl zamana ihtiyaç vardır. Bu süre iklim ve kayaç özelliğine göre değişiklik gösterebilir.

TOPRAK KATMANLARI (HORİZONLAR)

Oluşumunu tamamlamış bir toprak kesitinde yüzeyden derine doğru birbirinden farklı özellikler gösteren katmanlar vardır. Bu katmanlara HORİZON denir.

Türkiye’de Zonal ( Yerli ) Topraklar

Oluşumunda iklim ve ana kayanın etkili olduğu topraklardır. Bu topraklarda HORİZON bulunur. Yerli Topraklar ikiye ayrılır.

Nemli Bölge Toprakları

Laterit

• Ekvator ve çevresine görülen sıcak ve nemli bölge toprağıdır.
• Türkiye’de görülmezler

Terra – Rosa

• Kırmızı topraklarda denir.
• Akdeniz iklim toprağıdır.
• Kalkerin üzerinde oluşurlar.
• Kireçlidirler.
• Demir oksit oranı fazla olduğu için kırmızı renklidirler.
• Sulama ve gübreleme ile verimli hale gelirler.
• Akdeniz ikliminin görüldüğü alanlarda yaygındırlar.
• Özellikle Batı Akdeniz bölümünde yoğun görülürler.

Kahverengi Orman Toprakları

• Geniş yapraklı ağaçlardan oluşan ormanlık alanlarda oluşurlar bu yüzden humus bakımından zenginlerdir ve tarım için elverişli topraklardır.
• Türkiye’de Karadeniz de yaygın olarak görülürler.
• Karadeniz kıyı kesiminde kireçsiz, iç kesimlerinde ise kireçli kahverengi orman toprakları yaygındır.

Podzol Topraklar

• Soğuk ve nemli bölge topraklarıdır.
• İğne yapraklı ormanların altında oluşurlar.
• Kül rengi topraklardır.
• Aşırı yıkanmadan dolayı mineral bakımından fakirdirler ve verimsizlerdir.
• Türkiye’de Batı Karadeniz’de iğne yapraklı ağaçlardan oluşan ormanlarının görüldüğü alanlarda görülürler

Tundra Topraklar

• Tundra ikliminde oluşurlar.
• Kışın donar yazın çözülerek liken ve yosunların olduğu bataklıklar haline gelir.
• Türkiye’de görülmezler

Kurak ve Yarı Kurak Bölge Toprakları

Çernozyom Topraklar (Kara Topraklar)

• Çayır bitki örtüsü altında görülürler.
• Kara topraklar olarak ta bilinirler.
• Yerli topraklar içindeki en verimli topraklardır.
• Türkiye’de Erzurum – Kars çevresi en çok görüldüğü yerdir. Erzurum – Kars dışında Karadeniz bölgesinin ve Doğu Anadolu bölgesinin yüksek kesimlerinde görülürler.
• Yazın yeşeren gür çayırların sürekli olarak toprağa karışmasından dolayı humus bakımından çok zengin bir topraktır.

Çöl Toprakları

• Çöl ikliminin hakim olduğu yerlerde görülürler
• Tuzlu ve çorak topraklardır.
• Verimsiz topraklardır.
• Türkiye’de görülmezler ancak Konya – Karapınar çevresinde oluşmaya yeni başlayan çöl topraklarına az da olsa rastlanır.

Kahverengi ve Kestane Renkli Bozkır Toprakları

• Yıllık yağış miktarının az olduğu karasal bölgelerde görülürler.
• Yağışın 600mm ‘nin altında olduğu yerlerde Kahverengi bozkır toprakları
• 600mm ‘nin üstünde olduğu yerlerde ise kestane renkli bozkır toprakları görülür.
• Tahıl tarımı için elverişli topraklardır.
• İç Anadolu bölgesi
• İç Batı Anadolu Bölümü
• Doğu Anadolu Bölgesinde görülürler.

İNTRAZONAL TOPRAKLAR

Ana kayanın ve topoğrafyanın etkisi ile oluşmuş yerli topraklardır. Bu topraklar A ve C horizonludur. İntrazonal topraklar 3 grupta incelenebilir.

Halomorfik Topraklar

• Tuzlu (Solançak) topraklardır.
• Kurak ya da yarı kurak iklim bölgelerinde oluşurlar.

Hidromorfik Topraklar

• Bataklıklarda veya taban suyu seviyesinin yüksek olduğu yerlerde görülen topraklardır

Kalsimorfik Topraklar

• Kireçli ve killi olan bu topraklar ikiye ayrılır.

Vertisoller (Dönen Topraklar)

• Eski göl tabanlarında killi ve kireçli depolar üzerinde oluşurlar.
• Anadolu’da “ Taş Doğuran “ , “ Kepir “ ya da “ Karakepir ismi ile anılırlar.
• Bu topraklarda her ne kadar düşük yağış nedeniyle nem eksikliği görülse de sulama ile çok verimli tarım topraklarına dönüşürler.
• Özellikle Trakya’da ve Güney Marmara’ nın bazı ovalarında görülürler.

Rendzinalar

Yumuşak kireçtaşları üzerinde oluşan bu topraklar koyu renkli ve kireçlidir.

AZONAL (TAŞINMIŞ) TOPRAKLAR

Taşınmış topraklarda denir. Dış kuvvetlerin taşıdığı bu topraklarda horizon yoktur ve çok verimlidirler. İncelendiklerinde Ana kayaç ve İklim ile ilgili bilgi vermezler.

Alüvyal Topraklar

• Akarsuların taşıyıp biriktirdikleri malzemeler ile oluşan topraklardır.
• Delta ovaların toprakları alüvyal dır.
• Ayrıca iç bölgelerimizde akarsuyun yatak eğiminin azaldığı yerlerde biriken malzemeler ile oluşan topraklardır.
• Deniz kenarında oluşan delta ovalarda görülüğü gibi iç ovalarımızda da görülürler.
• Karadeniz kıyılarında; Bafra, Çarşamba ve Adapazarı ovaları
• Ege kıyılarında; Bakırçay, Gediz, Küçük ve Büyük Menderes ovaları
• Akdeniz kıyılarında; Çukurova, Amik Ovası, Silifke ovaları

Lös Topraklar

• Rüzgârların taşıyıp biriktirdiği topraklardır.
• Çöllerde ve steplerde oluşur.

Moren (Buzultaş) Topraklar

• Buzulların taşıyıp biriktirdiği topraklardır.
• Türkiye’nin orta kuşakta olmasından dolayı sık rastlanmazlar.

Kolüvyal Topraklar

• Sel sularının taşıyarak dağların eteklerinde biriktirdiği topraklardır.
• Litosol topraklar iri malzemelerin hakim olduğu taşlı topraklardır.
• Dağ kuşaklarımızın etekleri boyunca yaygındır

Regosol Topraklar

• Volkanlardan çıkan kum boyutundaki malzemeler veya dağ eteklerindeki kumlu depolar üzerinde oluşan topraklardır.
• Ağrı ve Van gibi volkanik dağların bulunduğu yerlerde görülür

Türkiye’de Görülen Toprak Türleri Soru Çözümleri

Aşağıda bu derste konuştuğumuz konular ile ilgili olarak Limit Yayınlarının 2020 TYT Soru Bankası Çözümlerinden ilgili testleri çözüyorum. Konuyu pekiştirmek için yararlı olacağını düşünüyorum.

Türkiye’de Görülen Toprak Tipleri ile ilgili daha detaylı bilgi isteyenleri böyle alalım

KPSS Coğrafya Konuları