Türkiye’de Kır/Kırsal Yerleşmeler ve Özellikleri
Bu dersimizde Türkiye’de bulunan yerleşme türlerinden kır/kırsal yerleşmeleri konuşacağız. Kır Yerleşmeleri diğer bir isimle kırsal yerleşmeler KPSS COĞRAFYA ve 11. SINIF COĞRAFYA dersi müfredatından bulunmaktadır.
TÜRKİYE’DE KIRSAL YERLEŞMELER
Kırsal ve Kentsel yerleşmeler sınıflandırılırken yerleşmelerin aşağıdaki özellikleri dikkate alınır.
- Yerleşmede yaşayan insan sayısı
- Yerleşmede yapılan ekonomik faaliyetlerin türleri
- Yerleşme alanlarının büyüklüğü
Türkiye’de bir yerleşmenin kırsal olarak tanımlanabilmesi için ;
- Yerleşmenin nüfusunun 0 ile 10 bin kişi arasında olması gereklidir.
- Yerleşme’de yapılan ekonomik faaliyetlerin tarım, hayvancılık yada el sanatları ile ilgili küçük atölyelere dayanması gerekmektedir.
Büyüklüklerine Göre Kırsal Yerleşmeler
Belde/Kasaba Yerleşmeleri
- Nüfusu 2.000 – 10.000 arasındadır.
- Köy ile kent arasında geçiş özelliğindedir.
- Temel ekonomik faaliyet tarım ve hayvancılıktır.
- Köy ve Köy altından farklı olarak el sanatları gelişmiştir. (Marangozluk, dericilik vb.)
Köy Yerleşmeleri
- Nüfusu 0 – 2.000 arasındadır.
- İdari yapılanma sistemi içindeki en küçük yerleşim birimidir.
Köy Altı Yerleşmeler
- İdari açıdan köye bağlı nüfus ve hane sayısı çok az olan kalıcı ya da geçici kırsal yerleşme türüdür.
Köy Altı Yerleşmelerin Ortaya Çıkmasında Etkili Olan Faktörler
- Tarım alanlarının köyden uzak olması
- Köy içi anlaşmazlıklar
- Devlet arazilerini tarım alanı haline getirme
- Hayvanlara otlak temini etkili olmuştur.
Sürelerine Göre Kırsal Yerleşmeler
Kalıcı Köy altı yerleşmeler
Ç –>iftlik (Ergene)
M->ezra (D.Anadolu)
D->ivan (B.Karadeniz)
M->ahalle
Kalıcı köy altı yerleşmeler ÇiMDiM şeklinde kodlanabilir.
Çiftlik
Özel mülk olan çiftlikler bir arazi sahibinin bu arazide tarım ve hayvancılık faaliyetlerini yürüttüğü kırsal yerleşme türüdür.Bu tarz kalıcı köy altı yerleşmelere Çiftlik denir. Diğer kalıcı köy altı yerleşmelerden ayıran en önemli özelliği çiftliklerin özel mülk olmasıdır. Türkiye’de çiftliklerin en yaygın olduğu yerler; Ergene bölümü, Kıyı Ege Bölümü ve Çukurova’dır.
Mezra
Özellikle Doğu Anadolu Bölgesinde yaygın olan mezralarda beş on evden oluşan yerleşkede tarım ve hayvancılık faaliyetleri yapılır.Bu tarz kalıcı köy altı yerleşmelere Mezra denir.
Divan
Batı Karadeniz kıyılarında rastladığımız Divan türü köy altı yerleşmelerde bir kaç mahalleden oluşur. Temel ekonomik faaliyet tarım ve hayvancılıktır.
Mahalle
Köy altı yerleşmelerden en büyük olanı mahallelerdir. Ev sayısı 30’a kadar çıkabilir. Mahalleler büyüdükçe köye dönüşür. Bu tarz kalıcı köy altı yerleşmelere Mahalle denir. Mahalle türü köy altı yerleşmelere daha çok Karadeniz’de rastlanır ayrıca Marmara ve Ege bölgelerinde de görülür.
Geçici Köy altı yerleşmeler
Yayla
Türkiye’nin bir çok yerinde özellikle yaz döneminde alçak kesimlerde yağış azlığına bağlı otlakların cılızlaşır. Bu dönemlerde yüksek kesimlerde yağışın fazla olmasına bağlı olarak zengin otlak ve meralar bulunur. Mera hayvancılığı ile geçimlerini sağlayan insanların yaz döneminde gür otlak ve çayırların olduğu yüksek yerlere çıkarak yaz ayını burada geçirmek için kurduğu geçici kırsal yerleşmelere YAYLA denir. Ayrıca yaz mevsiminin çok sıcak geçtiği bölgelerde sıcaktan kaçmak ve turizm amacıyla da yayla yerleşmeleri kurulmuştur. Yayla yerleşmeleri en çok Karadeniz ve Akdeniz bölgelerinde bulunur. Ayrıca Doğu Anadolu Bölgesinde de yayla yerleşmelerine rastlanır.
Kom
Geceleri hayvanların barınabilmesi için etrafı taş duvar yada derme çatma çitler ile çevrili, daha çok küçükbaş hayvancılığın yaygın olarak yapıldığı geçici köy altı yerleşmelere kom denir. Komlarda zaman zaman tek bir evde bulunabilir. Genellikle Doğu Anadolu bölgesinde yaygın olarak görülür.
Oba
Konar-göçer yaşam tarzını benimsemiş insanların oluşturduğu birkaç çadırdan oluşan mera hayvancılığının yapıldığı geçici köy altı yerleşmelere Oba denir. Özellikle Akdeniz (Toroslar), Canik dağları, Ege bölgesi ve Güney Marmara’da görülürler.
Konar göçer hayat süren ve oba yerleşmelerinde çadırlarda yaşayan sarıkeçili yörükleri ile ilgili belgesele bu bağlantıdan ulaşabilirsiniz.Dalyan
Ege kıyılarında balıkçılık yapılan geçici köy altı yerleşmelere dalyan denir.
Dam
Çanakkale, Gökçeada ve göller yöresinde hayvancılık yapılan geçici köy altı yerleşmelere dam denir.
Bağ Evi
Tarım ve hayvancılık yapılan geçici köy altı yerleşmelere denir.
Dokularına Göre Kırsal Yerleşmeler
Türkiye’de Toplu Yerleşmeler
Su kaynakları sınırlı olan ve yer şekillerinin sade olduğu yerlerde evlerin birbirine yakın bir şekilde kurulması ile ortaya çıkan yerleşmelere toplu yerleşmeler denir. Türkiye’de bu tip yerleşmelere daha çok İç Anadolu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde rastlanır.
Türkiye’de Dağınık Yerleşmeler
Yer şekillerinin engebeli olduğu yerlerde evler bir arada kurulamaz. Birbirinden uzak bir şekilde yerleşirler. Ayrıca su kaynaklarının bol olması evlerin bir arada olma zorunluluğunu ortadan kaldırır. Bu tarz yerleşmelere dağınık yerleşme denir. Türkiye’de dağınık yerleşmelerin en yaygın olduğu bölge Karadeniz Bölgesidir. Karadeniz bölgesinde yer şekillerinin engebeli olması ve su kaynaklarının bol olması bölgede dağınık yerleşmelerin görülmesini sağlamıştır.
Çizgisel Yerleşmeler
Bir yol boyunca veya akarsu boyunca bir çizgi halinde kurulan yerleşmelere çizgisel yerleşmeler denir.
Dairesel Yerleşmeler
Dairesel bir şekilde olan yerleşmelerdir. Genellikle ova yada yer şekillerinin sade olduğu yerlerde bu tür yerleşmelere rastlanır.