Türkiye’de Sanayi

Türkiye’de Sanayi, sanayinin tarihçesi, sanayinin değişim ve gelişim süreci,Türkiye’nin ilk sanayi kuruluşları, sanayi tesislerinin Türkiye’deki dağılışı ve Türkiye’de gelişen sanayi kolları konusu KPSS COĞRAFYA, 11. SINIF COĞRAFYA ve AYT Coğrafya konuları arasında bulunuyor.

Türkiye’de Sanayi konusunun konu anlatım videosunu buradan izleyebilirsiniz.

Türkiye’de Sanayinin Tarihçesi

• Türkiye Cumhuriyeti Devleti ilk kurulduğunda sanayi gelişmiş bir ekonomik faaliyeti değildi.
• Osmanlı Devletinden kalan sanayi kolları ise;

• • Askeri araçlar üretimi, deri sanayi, gıda sanayi ve dokuma sanayi şeklindeydi.
• Cumhuriyet kurulduktan sonra ekonominin hızlı bir şekilde geliştirilmesi amacıyla bir çok önemli planlamalar yapıldı. Bunlardan en önemlilerinden birisi 1923 yılında gerçekleştirilen İzmir İktisat Kongresiydi. Bu kongrede sanayi ile ilgili alınan karalar ise şu şekildeydi;
• Kurulacak sanayi kolları belirlenirken ham maddesi ülke sınırları içerisinde bulunan ham madde konusunda yabancı devletlere bağlı olmadığımız sanayi kollarına önem verilmeli.
• Küçük atölye tipi el işçiliğinin ön planda olduğu işletmelerden seri üretim yapabilen büyük fabrikalara geçilmeli.
• Özel sektör tarafından kurulamayan sanayi tesisleri devlet tarafından finanse edilerek kurulmalı.
• Özel sektörün yatırım yapmasını sağlayacak ve destekleyecek bir devlet bankası kurulmalı.
• Üretilen sanayi ürünlerinin üretim maliyetlerinin dış rekabete dayanabilecek ölçüde düşürülmeli ve sanayini tesislerinin toplu ve bir bütün halinde kurulmalı.
• Yabancı firmaların kurdukları tekelleşmeden kaçılmalı.
• Sanayi teşvik edilmeli ve milli bankalar kurulmalı
• Sanayinin geliştirilebilmesi için demir yollarının geliştirilmesi ve yaygınlaştırılması için demir yolu inşaatlarını belirli bir programa bağlanmalı.
• İş erbabına amele yerine işçi denilmeli
• İşçi ve çalışanlarının haklarının korunabilmesi için sendika hakkı tanınmalı.

• 1933 yılında sanayinin geliştirilmesi amacı ile birinci beş yıllık sanayi planı kabul edilmiştir. Bu sanayi planı uygulanarak hayata geçirilmiştir.
• Fakat 1939 yılında uygulanması planlanan ikinci sanayi planı ikinci dünya savaşı nedeniyle hayata geçirilmemiştir

Türkiye’nin İlk Sanayi Kuruluşları

• Kırklareli) Alpullu Şeker Fabrikası (1926)
• Uşak Şeker Fabrikası (1926)
• Bursa Dokuma Fabrikası (1927)
• Ankara Çimento Fabrikası (1928)
• İzmit Kağıt ve Selüloz Fabrikası (1939)
• Elazığ Maden Bakır İşletmeleri (1939)

Sanayi’ nin Dağılışını Etkileyen Faktörler

• Ham madde
• Enerji Kaynağı
• Ulaşım
• Pazar
• İş Gücü
• Sermaye
• İklim sanayinin dağılışını etkileyen faktörlerdir.

Hammaddeye Yakınlık

• Sanayi tesislerinin kuruluş yerleri belirlenirken en etkili faktörlerden birisi hammaddeye yakınlıktır.
• Ham maddeye yakın kurulan sanayi tesislerinde ham madde taşıma maliyetleri üretim maliyetlerini doğrudan etkiler. Bu yüzden gerek maden sanayisi olsun gerek tarımsal ve hayvansal kökenli sanayi tesisleri olsun kurulurken genellikle ham maddeye yakınlık belirleyici olmuştur.
• Bazı sanayi kollarında kullanılan ham maddeler uzakta kurulan sanayi tesislerine taşınırken bozulabilir. Şeker pancarı bu duruma verilebilecek en güzel örnekler arasındadır. Türkiye genelinde kurulan şeker fabrikalarına baktığımızda bu tesislerin şeker pancarı tarlalarına yakın olduğunu görüyoruz.

Türkiye’de Ham Madde Yakınlığına Bağlı Olarak Kurulan Sanayi Tesislerini ihtiyaç duyulan ham maddeye göre aşağıdaki gibi gruplandırabiliriz;

Kağıt Fabrikaları

• Aksu—Giresun (*Kapalı)
• Çaycuma—Zonguldak
• Taşköprü—Zonguldak
• Balıkesir
• Dalaman—Muğla
• Taşucu—Mersin (*Kapalı)
• İzmit (*Kapalı)
• Çay—Afyon (*Kapalı) Türkiye’nin önemli kağıt  fabrikalarımızıdr.

*Kapalı kağıt fabrikaları hala bazı kaynaklarda açık olarak geçmektedir.

Kereste Fabrikaları

• Kastamonu
• Bolu
• Düzce
• Samsun
• Balıkesir
• İzmir fabrikaları Türkiye’nin önemli kereste fabrikalarının bulunduğu şehirlerimizdir.

Şeker Fabrikaları

• Afyon
• Uşak
• Alpullu—Kırklareli
• Ankara
• Bor
• Burdur
• Çarşamba—Samsun
• Çoru
• Elazığ
• Elbistan
• Erciş—Van
• Ereğli– Konya
• Erzincan
• Erzurum
• Eskişehir
• Ilgın
• Kars
• Kastamonu
• Kırşehir
• Malatya
• Muş
• Susurluk—Balıkesir
• Turhal—Tokat
• Uşak
• Yozgat Şeker fabrikaları Türkiye’nin önemli şeker fabrikalarıdır.

Yağ Fabrikaları

• Balıkesir
• Manisa
• İzmir
• Aydın
• Antalya
• Hatay
• Gaziantep
• Muğla
• Mersin illerimiz önemli yağ fabrikalarımızın olduğu illerimizdir.

Pamuklu Dokuma Sanayi

• Gaziantep
• Kahramanmaraş
• Adana
• Nazilli—Aydı
• İzmir
• Manisa pamuklu dokumanın geliştiği kentlerimizdir.

Çay Sanayi

• Rize
• Giresun
• Trabzon
• Artvin illerimiz önemli çay fabrikalarının olduğu şehirlerimizdir.

Sigara Sanayi

• Samsun
• Tokat
• Manisa
• İzmir
• Adana
• Malatya kentleri önemli sigara fabrikalarının bulunduğu kentlerdir.

Et, Süt ve Süt Ürünleri Sanayi

• Ağrı
• Kars
• Trabzon
• Erzurum
•  Edirne
• Afyon
• Konya önemli Et, süt ve süt ürünleri fabrikalarının olduğu şehirlerimizdir.

Unlu Ürünler Sanayi

• Ankara
• Konya
• Eskişehir önemli unlu ürünler sanayinin olduğu şehirlerdir.

Konserve ve İçecek Sanayi

• Çanakkale (Balık Konservesi)
• Balıkesir
• Bursa
• İzmir
• Aydın (Jeotermal ile ısıtılan seralarda sebze üretimi yapılır) önemli konserve ve içecek sanayinin olduğu şehirlerimizdir.

Maden Sanayi

• Elazığ—Krom İşletmeleri
• Seydişehir—Alüminyum işletmeleri
• Batman—Petrol Rafinerisi
• Murgul—Bakır işletmesi
• Mazıdağı (Mardin) – Fosfat işletmesi önemli maden sanayi olan şehirlerimizdir.

Dokuma Sanayi

• Bursa—İpekli Dokuma
• Uşak
• Kula (Manisa) – Yünlü Dokuma
• Gördes (Manisa) – Yünlü Dokuma
• Milas (Muğla) — Yünlü Dokuma
• Hereke (Kocaeli) – Yünlü Dokuma
• Bünyan (Kayseri) – Yünlü Dokuma
• Isparta— Yünlü Dokuma
• Sivas—Yünlü Dokuma
• Siirt—Yünlü Dokuma
• Gaziantep—Yünlü Dokuma önemli dokuma fabrikalarımızın olduğu illerimizdir.

ULAŞIM İMKANLARI

• Ulaşım imkanlarının çeşitli ve gelişmiş olması ham maddenin işletmeye ulaştırılmasını ve üretilen ürünün pazara çıkarılmasını doğrudan etkileyen bir faktördür.
• Taşıma maliyetinin en ucuz olduğu deniz yolu ve demiryolu bağlantısının olduğu yerlerde sanayinin gelişimi daha hızlı olacaktır.

Ulaşım olanaklarının gelişmesi nediyle Türkiye’de açılan sanayi tesisleri;

• İskenderun Demir-Çelik
• Samsun Bakır İşletmesi
• İzmir, İzmit Petrol rafinerileri
• İstanbul, İzmit, Adapazarı, Bursa, İzmir Otomotiv sanayi ulaşım olanaklarının gelişmiş olması nediyle açılan işletmelerdir.

ENERJİ KAYNAĞINA YAKINLIK

İşletmede ihtiyaç duyulan enerji çeşidine göre enerji kaynağına yakınlık sanayiyi etkileyen faktörlerden biridir.Enerji kaynağına yakınlık nedeniyle açılan işletmeler;

Rüzgar Enerjisine Yakınlık

Rüzgar enerjisi santrallerinin, Rüzgarın esme sıklığı ve şiddetinin fazla olduğu EGE ve MARMARA BÖLGELERİ’ ne kurulması enerji kaynağına yakınlık yüzünden açılan işletmelerdir.

Linyit Kömürüne Yakınlık

• Yatağan
• Soma
• Tavşanlı
• Tunçbilek
• Afşin—Elbistan termik santrallerinin kurulmasında etkili olan en temel faktör bu yerlerde linyit kömürü enerjisinin çıkarılabiliyor olmasıdır.

Taş Kömürüne Yakınlık

Karabük ve Ereğli demir çelik fabrikalarının açılmasında en önemli etken bu çevrede taş kömürü yataklarının bulunmasıdır.

PAZAR

• Üretilen ürünlerin kolay bir şekilde pazarlanabildiği ve tüketiciye ulaştırılabildiği nüfus açısından kalabalık yerler sanayinin gelişmesinde etkili olan faktörlerdendir.
• İstanbul, İzmir, Bursa, Adana, Konya gibi tüketimin fazla olduğu şehirlerde tüketimin bol olması sanayi kuruluşlarının sayısını ve çeşidini arttırmıştır.

İŞ GÜCÜ

• Çalışma çağındaki nüfusu niteklikli ve niteliksiz olarak ikiye ayırabiliriz. Niteliksiz iş gücüne kaba ve insan gücüne dayalı işlerde ihtiyaç duyulurken nitelikli iş gücüne teknoloji bilgisi, özel beceri ve eğitimlere ihtiyaç duyulan işlerde ihtiyaç duyulmaktadır.
• Sanayinin gelişimi açısında nitelikli iş gücü büyük önem arz eder.
• Ülkemiz hem nitelikli hem de niteliksiz iş gücü açısından önemli bir potansiyele sahiptir.

SERMAYE

• Sanayinin gelişiminde etkili olan en önemli faktörlerden birisi de sermayedir.
• Sanayide üretim için gerekli olan ham madde, makineler ve işgücünün temin edilebilmesi için öncelikle uygun sermaye koşullarının olması gereklidir.
• Türkiye’de sanayi istenilen düzeyde gelişememiştir. Bunun en önemli nedeni yetersiz sermayedir.
• Türkiye’de en fazla milli gelire sahip şehrimiz İstanbul’dur. Yani İstanbul sermaye birikimi en fazla olan şehirdir.
• Bu yüzden ülkemizde ki sanayi işletmelerinin önemli bir kısmı İstanbul’da bulunur.
• Sermaye birikiminin fazla olduğu diğer bazı şehirlerimiz Ankara, İzmit, Bursa, İzmir, Adana, Samsun ve Konya’dır. Bu yüzden diğer şehirlere göre sanayi bu şehirlerde daha çok gelişmiştir.

İKLİM

• İklim koşulları ısıtma ve soğutma maliyetlerini etkiler. Ayrıca üretilen hammadde çeşidini de dolaylı olarak etkileyecektir.

Sanayinin Milli Gelir İçindeki Payı

*Kaynak: http://sbb.gov.tr

İhracatta Sanayi Ürünlerinin Payı

Diğer Sanayi Kuruluşları

Demir Yolu Araçları Sanayi

• Sivas
• Eskişehir demiryolu sanayinin bulunduğu önemli şehirlerimizdir.

Savunma Sanayisi

• Kırıkkale (Silah Fabrikası)
• Ankara (Uçak Fabrikası) savunma sanayinin bulunduğu önemli şehirlerimizdir.

Gübre Sanayi

• İzmit
• Bandırma
• Tekirdağ
• Elazığ
• Mersin gübre sanayinin bulunduğu önemli şehirlerimizdir.

İlaç Sanayi

• İstanbul
• İzmit
• Bursa
• İzmir  ilaç sanayinin bulunduğu önemli şehirlerimizdir.

Petro Kimya Sanayi

• İzmit
• İzmir
• Batman
• Kırıkkale petro kimya sanayinin bulunduğu önemli şehirlerimizdir.

Gemi Sanayi

• İstanbul (Pendik, Tuzla)
• Kocaeli (Gölcük) gemi ve tersane sanayinin bulunduğu önemli şehirlerimizdir.

Mobilya Sanayi

• Ankara
• Bursa (İnegöl)
• Kayseri
•  İstanbul mobilya sanayinin bulunduğu önemli şehirlerimizdir.

Cam Sanayi

• Mersin
• Antalya
• Denizli
• İzmit
• Sinop
• İstanbul
• Kırklareli cam sanayinin bulunduğu önemli şehirlerimizdir.

Seramik Sanayi

• Bozöyük (Bilecik)
• Çanakkale
• Kütahya
• Uşak
• İzmir , İstanbul seramik sanayinin bulunduğu önemli şehirlerimizdir.

Türkiye’de Enerji Kaynakları ve Santralleri