Bu dersimizde 11. SINIF COĞRAFYA, AYT COĞRAFYA ve KPSS COĞRAFYA müfredatında bulunan Türkiye’de Tarım ve Tarımı Etkileyen Faktörler konusunu detaylı bir şekilde işleyeceğiz. Ayrıca Türkiye’de yetişen bir çok tarım ürününün hangi bölgelerde, hangi iklim koşullarında ne kadar oranda yetiştirildiğini güncel TÜİK verilerine dayanarak konuşacağız.

Bu dersin tamamını bu notları kullanarak işlediğim dersi aşağıdaki videolardan izleyebilirsiniz.

Tarım’da Verimi Etkileyen Faktörler

Sulamanın Tarıma Etkileri

Kurak ve akarsu ağının yetersiz olduğu bölgelerde tarımda sulamanın artması ile;

• Ekilen alan artar
• Verim artar
• Toplam üretim miktarı artar
• Tarım ürünü çeşitliliği artar
• İklime bağlılık azalır
• Çiftçinin geliri artar göç azalır
• Nadas ve Kuru tarım yöntemleri azalır

Makina Kullanımının Tarıma Etkileri

Makine kullanımı genellikle yer şekillerine bağlıdır. İç Anadolu, G. Doğu Anadolu gibi sade yer şekillerine sahip bölgelerimizde makine kullanımı yaygındır. D. Anadolu, Doğu ve Batı Karadeniz gibi engebeli bölgelerde makine kullanımı zordur ve yaygın değildir. Bir yerde makine kullanımının artması halinde;

• Ekilen alan artar
• Verim artar
• Toplam üretim miktarı artar
• Tarım ürünü çeşitliliği artar
• Ekim – Dikim ve hasat süresi kısalır

Gübrelemenin Tarıma Etkileri

• Doğal ve Suni (Yapay) olmak üzere iki çeşidi bulunur.
• Suni gübre daha verimlidir.
• Suni gübre fosfat ve kükürtten üretilir. Bu iki maden Türkiye’de az bulunur ve ithal edilir. Bu yüzden suni gübre ithal edilir ve pahalıdır.
• Doğal gübre İç Anadolu’da ve Doğu Anadolu’da bol olmasına rağmen yakacak olarak kullanılır

Zirai Mücadelenin / İlaçlamanın Tarıma Etkileri

• Tarımsal ürünlere zarar verecek canlılar üretimde ve verimde azalmalara neden olmaktadır.
• Zararlı bu canlılardan tarım ürünlerini korumak için kimyasal ilaçlarla mücadele yapılmaktadır.

Toprak Analizinin Tarıma Etkileri

• Tarım yapılacak toprağın öncelikle ekilecek tarım ürünü için uygunluğunun bilinmesi gerekir.
• Toprak yapısının uygunluğuna göre tarım ürünü seçimi yapılır veya toprağa haricen mineral takviyesi yapılır.
• Ülkemizdeki tarım alanlarının önemli bir kısmında eğimin fazla olması, toprak tabakasının ince olmasına ve erozyonun fazla olmasına neden olmaktadır.

Tohum Islahının Tarıma Etkileri

• Birim alandan en yüksek verimin alınması için kaliteli ve verimli tohumların kullanılması gerekir.

Pazarlama ve Devletin Destekleme Alımlarının Tarıma Etkileri

• Bazı tarım ürünlerine devlet tarafından destek verilir ve taban fiyat politikası uygulanarak devlet tarafından alım garantisi verilir. Bu tarım ürünlerinden bazıları;
• Fındık -> Fiskobirlik
• Çay -> Çaykur
• Şeker Pancarı -> Pankobirlik
• Üzüm, incir, zeytin, Pamuk -> Tariş
• Pamuk, Yerfıstığı, Yağlı tohumlar -> Çukobirlik
• Buğday, Arpa, Yulaf, Çavdar, Mısır, Pirinç, Haşhaş -> Toprak Mahsulleri Ofisi

Destekleme Alımının / Taban Fiyat Uygulamasının Yararları;

• Çiftçiyi yapay fiyat dalgalanmalarından korur.
• Ürünün sürekli olarak ekilmesini sağlar.
• Ürünün ülke genelinde fiyatının belirlenmesini sağlayarak tüketiciyi korumuş olur.

Çiftçinin Eğitiminin Tarıma Etkileri

Tarımda verimi etkileyen faktörlerin başında çiftçinin eğitimi gelir. Bunun nedeni verimi etkileyen tüm faktörlerin uygulanmasında çiftçinin rolü bulunmaktadır.

Türkiye’de Uygulanan Tarım Yöntemleri

Geleneksel / Ekstansif Tarım Yöntemleri

Sulama, gübreleme, makine kullanımı gibi modern ve teknolojik yöntemler uygulanamaz. İnsana ihtiyaç fazladır ve verim düşüktür. İç Anadolu, D. Anadolu ve Doğu Karadeniz’de genellikle bu yöntem uygulanır.

Modern / İntansif Tarım Yöntemleri

Gelişmiş teknoloji ve teknikler kullanılır. Üretim ve verim yüksektir. İnsana duyulan ihtiyaç azdır. Çukurova, Ege ve Güney Marmara kıyılarında genellikle bu yöntem kullanılır

Türkiye’de Yetiştirilen Bazı Tarım Ürünleri

Türkiye’de Buğday Yetiştiriciliği

• Buğday yetişme döneminde yağış, olgunlaşma döneminde sıcak ve kurak bir hava ister.
• En çok yetiştiği iller Konya, Ankara, Diyarbakır, Tekirdağ
• En çok yetiştiği bölge  İç Anadolu Bölgesi ‘dir
• Buğdaydan ilk hasat sıcaklık yüzünden  Akdeniz Bölgesi ‘nden alınır.
• Buğdaydan son hasat soğuk olması nedeniyle  D. Anadolu Bölgesi (Erzurum – Kars bölümü)’nden alınır.
• Buğday Doğu Karadeniz kıyılarında (Trabzon ve Rize) her mevsim yağışlı olduğu için yetiştirilemez.
• Akdeniz Bölgesi’nin en verimli buğday yetiştiriciliği potansiyeline sahip olsa da, ekonomik değeri daha yüksek olan ürünleri tercih ettiği için buğday üretimi azdır.
• İç Anadolu bölgesinde Buğday üretimindeki dalgalanmaların nedeni yağıştaki yıllık dalgalanmalardır.
• Buğday sıcaklık yüzünden Akdeniz’de mayıs, İç Anadolu’da Temmuz, D. Anadolu’da Ağustos ayında hasat edilmektedir.
• Erzurum – Kars platosunda yetiştirilen buğdaya “ Yazlık Buğday “ denilmektedir.

Türkiye’de Arpa Yetiştiriciliği

• Buğdaydan sonra en çok yetiştirilen tahıldır.
• En çok İç Anadolu Bölgesinde ( Özellikle Konya ve Ankara ) yetişir.
• Buğdaya göre soğuğa daha dayanıklıdır.
• Bira ve hayvan yemi yapımında kullanılır.

Türkiye’de Mısır Yetiştiriciliği

• Su isteği yüksek olan bir bitkidir.
• Karadeniz ikliminde doğal olarak yetişebilir.Diğer yerlerde sulama ile yetişir.
• En çok Akdeniz ve Güneydoğu Anadolu bölgesinde yetiştirilmektedir.
• Mısır en çok sırasıyla; Adana (Çukurova), Konya, Mardin, ve Şanlıurfa’da yetiştirilmektedir.
• Mısır yağ sanayisinde hayvan yemi olarak ve gıda sanayisinde ham madde olarak kullanılır.

Türkiye’de Yulaf-Çavdar Yetiştiriciliği

• Soğuğa dayanıklı bir tarım ürünüdür.
• Gıda sanayisinde ve hayvan yemi olarak kullanılır.
• Yulaf üretiminde -> Marmara, İç Anadolu bölgesi
• Çavdar üretiminde -> İç Anadolu bölgesi birincidir.

Türkiye’de Pirinç Yetiştiriciliği

• Çeltik / pirinç suyla dolu tarlalarda yetiştirilir.
• Türkiye’de pirinç akarsu kenarlarında suyla dolu tarlalarda yetişir.
• En çok Marmara ve Karadeniz bölgelerinde yetişir.
• Edirne, Samsun, Balıkesir, Çanakkale en çok pirinç üreten şehirlerimizdir.
• Haritalı sorularda akarsuyun bulunduğu alanlar pirinç tarımının yapıldığı alanlardır şeklinde yorum yapılabilir.
• Pirinç tarlaları sulak alanlar olduğu için bu alanlar da sivrisinekten bulaşan sıtma hastalığının yayılmaması için devlet kontrolünde olan bir tarım ürünüdür.

Türkiye’de Pamuk Üretimi

• Pamuk büyüme döneminde sulama, olgunlaşma döneminde yüksek sıcaklık ve kuraklığa ihtiyaç duyar.
• Türkiye’de en çok pamuk Güneydoğu Anadolu, Akdeniz ve Ege bölgesinde yetiştirilmektedir.
• En çok pamuk Şanlıurfa, Aydın, Hatay ve Diyarbakır illerinde yetiştirilmektedir.
• Ayrıca mikroklima alan olması yüzünden Iğdır pamuk yetiştiriciliği için uygun iklim koşuluna sahiptir.
• Türkiye pamuk üretiminde Dünyada Çin, Hindistan, ABD, Pakistan, Brezilya, Özbekistan ve Avustralya’dan sonra sekizinci sıradadır. Tüketimde ise 4. sıradadır. Bu yüzden tekstil sanayisi Türkiye’de çok gelişmiştir.

Türkiye’de Tütün Üretimi

• Üretim alanları kaliteyi korumak için devlet tarafından belirlenir.
• İç Anadolu dışında diğer bölgelerde üretilir.
• En çok Ege bölgesinde üretimi yapılır.
• Denizli, Manisa, Adıyaman ve Samsun en çok tütün üretimi yapan şehirlerdir.

Türkiye’de Şeker Pancarı Üretimi

• Şeker sanayisi hammaddesi yakınında kurulmak zorundadır. Bunun nedeni şeker pancarının çabuk bozulması ve uzun mesafelere taşındığında üretim maliyetinin artmasıdır.
• Şeker Pancarı en çok İÇ ANADOLU Bölgesinde yetişir.
• Şeker pancarı Güney Doğu Anadolu Bölgesinde GAP ‘ın uygulanmadığı alanlarda yetiştirilemez. (Nedeni toprağın çok kuru olmasıdır.)
• Güney Doğu Anadolu Bölgesinde GAP ‘ın uygulandığı alanlarda ise ekonomik değeri daha yüksek tarım ürünleri yetiştirildiği için tercih edilmez ve yetiştirilmez.
• Doğu Karadeniz kıyılarında ise aşırı yağış nedeniyle toprağın çok nemli olması yüzünden ekonomik değer taşıyacak ölçüde yetiştiriciliği yapılamaz.
• Akdeniz, Ege ve Güney Marmara gibi kıyılarımızda ekonomik değerinin düşük olması nedeniyle tercih edilmez ve yetiştirilmez.
• İç Anadolu dışında, D. Anadolu, Ergene, Orta Karadeniz ve İç batı Anadolu ‘da yetişir.

Türkiye’de Haşhaş Üretimi

• En çok Afyon ve Konya’da üretimi yapılır.
• Uyuşturucu yapımında kullanıldığı için devlet kontrolündedir.
• Haşhaştan narkoz yapan tesislere ALKOLOİD fabrikası denilir.
• Dünyanın en büyük ALKOLOİD fabrikası Afyon’da bulunur
• Üretimi devlet kontrolündedir.

Türkiye’de Kenevir Üretimi

• Uyuşturucu madde elde edilen kenevirin üretimi devlet kontrolündedir.
• 2019 yılına kadar Türkiye’de sadece Samsun ilinde kenevir yetiştiriciliğine izin veriliyordu.
• 2019 yılında alınan kararla Amasya, Antalya, Bartın, Burdur, Çorum, İzmir, Karabük, Kastamonu, Kayseri, Kütahya, Malatya, Ordu, Rize, Samsun, Sinop, Tokat, Uşak, Yozgat ve Zonguldak illerinde ve bu illerin bütün ilçelerinde  kenevir yetiştiriciliğine devlet kontrolünde izin verildi.
• 2018 yılı tük verilerine göre Türkiye üretiminin %100 ‘ü Samsun’da gerçekleşti(7 ton)
• Ayrıca kenevir bitkisinin liflerinden halat ve ip yapılır. Tohumlarından mobilyacılıkta kullanılan bezir yağı elde edilir.

Türkiye’de Çay Üretimi

• Yılda 1600mm’den fazla yağışın olduğu, yıkanmış, kireçsiz ve kalın toprakların olduğu ayrıca sert rüzgarlara karşı korunaklı yarı gölgeli yarı ışıklı ortamlar çay yetiştiriciliği için elverişli yerlerdir.
• Rize, Artvin, Trabzon ve Giresun kıyıları ülkemizde çayın üretildiği tek alanlardır.
• Türkiye’ nin yıllık ortalama yaş çay üretimi yaklaşık 1.350.000 tondur.
• Çay Doğu Karadeniz illerinde MİKROKLİMA alana bağlı olarak üretilmektedir.

Türkiye’de Ayçiçeği Yetiştiriciliği

• Yetişme döneminde su, olgunlaşma döneminde sıcak ve kurak bir hava ister.
• En çok sırasıyla Marmara, İç Anadolu, Akdeniz ve Ege bölgelerinde Ayçiçeği, üretimi yapılmaktadır.
• En çok ayçiçeği üretimi yapan illerimiz ise sırasıyla, Tekirdağ, Edirne, Konya ‘dır.

Türkiye’de Soya Fasulyesi Üretimi

• Doğal yetişme koşullarının en uygun olduğu bölge Karadeniz bölgesidir.
• Karadeniz bölgesi dışındaki bölgelerde sulama ile yetiştirilebilir.
• Türkiye’deki toplam soya üretiminin yarısından fazlası Adana’da üretilmektedir.
• Akdeniz ve Ege kıyılarında ikinci ürün olarak yetiştirilmektedir.

Türkiye’de Gül Üretimi

• Ilıman iklim koşullarını sever, don olaylarından olumsuz etkilenir.
• Uçucu yağ, kozmetik ve besin sanayisinde ham madde olarak kullanılır.

Türkiye’de Görülen Başlıca Toprak Tipleri

Türkiye’de Anason Üretimi

• En çok Akdeniz, Ege, Marmara ve İç Anadolu bölgelerinde yetiştirilir.
• İçki yapımında aroma olarak kullanılır.
• ÜRETİMİNDE DEVLET KONTROLÜ YOKTUR

Türkiye’de Yer Fıstığı Üretimi

• Sıcak iklimlerde sulama ile yetiştiriciliği yapılır.
• Akdeniz bölgesi üretimde birincidir.
• Toplam üretimin yarısından fazlası Adana’da gerçekleştirilir.

Türkiye’de Zeytin Üretimi

• Zeytin Akdeniz ikliminde yetişen bir maki türüdür.
• En çok EGE, Akdeniz kıyıları, Marmara ve Güney Doğu Anadolu bölgesinin batı kesiminde yetişir.
• Aydın ve İzmir şehirleri üretimde ilk sırada yer alır.
• Ayrıca Bursa, Balıkesir, Çanakkale, Gaziantep ve Mersin önemli zeytin üretimi yapılan illerimizdir.
• Üretimin yarısından fazlasını EGE bölgesi karşılar.
• Zeytin üretimi bir yıl az bir yıl fazla olmaktadır. Bu durumun iklim koşulları yada üretim şekli ile bir alakası yoktur.Tamamen bitkinin özelliği ile alakalıdır.

Türkiye’de Nohut Üretimi

• En çok İç Anadolu ve Akdeniz Bölgesinde yetişir.
• Antalya, Uşak, Kırşehir, Konya nohutun en çok yetiştirildiği illerdir.
• Baklagiller grubunda olduğu için nöbetleşe ekimde kullanılır.

Türkiye’de Fasulye Üretimi

• Ülkemizde sulama imkanı olan tüm tarım alanlarında yetiştiriciliği yapılabilir.
• Kuru fasulyenin üretim birincisi İç Anadolu bölgesidir.
• En çok fasulye üretimi  sırasıyla; Konya, Nevşehir, Niğde, Bitlis illerinde gerçekleşmektedir.

Türkiye’de Yeşil Mercimek Üretimi

• Kurakçıl bitkilerden olan yeşil mercimek en fazla İç Anadolu bölgesinde yetişir.
• Sırasıyla; Yozgat, Çorum, Ankara, Kırşehir illerinde üretimi yapılmaktadır.

Türkiye’de Kırmızı Mercimek Üretimi

• Baklagiller içerisinde kuraklığa en dayanıklı tarım üründür.
• Yaz yağışları olan yerlerde yetiştiriciliği yapılamaz.
• Türkiye’de en çok kırmızı mercimek üretimi Güney Doğu Anadolu Bölgesinde yapılmaktadır.

Türkiye’de Üzüm Üretimi

• Işık isteği fazladır.
• Üretim birincisi Ege bölgesidir.
• En çok üzüm üretimi sırasıyla; Manisa, Denizli, İzmir, Mersin illerimizde gerçekleştirilmektedir.
• Türkiye kuru üzüm ihracatında Dünya birincisidir.
• İklim seçiciliği azdır.
• -15 ° düşük sıcaklıklarda bile yetiştirilebilir. Bu yüzden üretim alanı geniş olan tarım ürünlerinden birisidir.

Türkiye’de Elma Üretimi

• Elma üzüm gibi soğuğa dayanıklı bir tarım ürünüdür. Elmanın iklim seçiciliğinin az olması nedeniyle üretim alanı geniştir.
• En çok Akdeniz ve İç Anadolu bölgelerinde yetiştirilir.
• En çok elma üretimi yapan illerimiz; Isparta, Karaman, Niğde ve Antalya’dır.
• Amasya elması en çok Amasya’da değil Niğde’de üretilir.
• 2016 yılında üretilen Amasya elmasının %66 ‘sı Niğde’de sadece %3,3’ü Amasya’da üretilmiştir.

Türkiye’de Kayısı Üretimi

• Türkiye’de kayısı üretiminde ilk sırada Malatya gelir sonrasında sırasıyla Elazığ, Kahramanmaraş ve Iğdır en fazla kayısı üreten kentlerimizdir.
• Türkiye kuru kayısı ihracatında birinci sıradadır.

Türkiye’de İncir Üretimi

• Başta Akdeniz iklimi olmak üzere tüm ılıman iklimlerde yetiştiriciliği yapılabilir.
• Don olaylarından olumsuz etkilenir.
• En çok Ege bölgesinde üretimi yapılır.
• En çok incir üretimi yapan kentlerimiz sırasıyla; Aydın, İz mir ve Bursa’dır.
• Türkiye kuru incir ihracatında dünyada ilk sırada yer alır.

Türkiye’de Turunçgil Üretimi

• Kış sıcaklıklarının yüksek olduğu Akdeniz ikliminde yetiştiriciliği yapılabilir.
• Don olaylarından çok olumsuz eklenir.
• En çok Akdeniz, Ege kıyılarında üretimi yapılır.
• Ayrıca mikro-klima alana bağlı olarak Doğu Karadeniz kıyılarında özellikle Rize ve çevresinde üretimi yapılabilmektedir.

Türkiye’de Muz Üretimi

• Tropikal iklim meyvesi olan muz ülkemizde sadece Akdeniz bölgesinde Mersin (Anamur ve çevresi), Antalya (Alanya, Gazipaşa) ve Hatay çevresinde yetiştirilmektedir.
• Türkiye’de üretilen doğal koşullarda üretilen muz mikro-klima alana  bağlı olarak yetiştirilir.

Türkiye’de Fındık Üretimi

• Ilıman iklim bitkisidir.
• Karadeniz’in kıyı kesimlerinde yetiştiriciliği yapılır.
• Ordu, Giresun, Trabzon, Samsun, Sakarya, Düzce fındığın en çok üretildiği yerlerdir.
• Dünya’da tüketilen fındığın yaklaşık % 80 Türkiye’de üretilir.
• Merkezi Giresun’da bulunan FİSKOBİRLİK tarafından destekleme alımı yapılır.

Türkiye’de Antep Fıstığı Üretimi

• Menengiç bitkisinin aşılanması ile elde edilir.
• Yazların sıcak ve kurak, kışların ise çok soğuk olmadığı yerlerde yetişir. Bu iklim koşullarını en iyi karşılayan yer Güneydoğu Anadolu bölgemizde bulunan Gaziantep ve Şanlıurfa çevresidir.
• Gaziantep, Şanlıurfa ve Adıyaman illeri en çok Antep fıstığı yetiştiren illerimizdir.

TÜRKİYE’DE SEBZECİLİK

Sebzecilik için;

• Uygun iklim koşulları
• Toprak bakımı
• Sulama
• Çapalama ve zararlılarla mücadele gereklidir.
• Türkiye’de sebzecilik için en uygun iklim koşullarına sahip  yerler Akdeniz ve Ege kıyılarıdır.
• Doğu Anadolu bölgesi ise düşük sıcaklıklarından dolayı sebze üretimi için elverişli değildir.
• Türkiye’de en çok yetiştirilen sebzeler; domates, biber, karpuz, patlıcan ve salatalıktır.

TÜRKİYE’DE SERACILIK

Örtü altı tarım olarak ta bilinir. Üzeri naylon yada cam malzeme kullanılarak kapatılan tarım alanlarında yapılır. Amaç kapatılan tarım alanının içine güneş ışığının girmesi ve içerideki sıcaklığı kontrol etmektir.  Seralarda genellikle ekonomik getirisi yüksek olan sebze yetiştirilmektedir. Güneşli gün sayısının fazla olduğu

• Akdeniz ve Ege kıyılarında yaygın olmakla birlikte, Marmara ve Karadeniz kıyılarında sınırlı alanlarda gelişmiştir.
• Kışları soğuk geçen Doğu Anadolu ve İç Anadolu bölgelerinde ısıtma maliyeti yüksek olduğu için yapılmaz.

Türkiye’nin İlk Sırada Olduğu Tarım Ürünleri

1. Sırada: Fındık, incir, kayısı, kiraz, ayva, nar
2. Sırada: Nohut, salatalık, biber, patlıcan
3. Sırada: Domates, mercimek, patlıcan, yeşil biber
4. Sırada: Soğan ve zeytin
5. Sırada: Şeker Pancarı
6. Sırada: Tütün, çay, elma
7. Sırada: Pamuk ve arpa
8. Sırada: Badem
9. Sırada: Buğday, Çavdar, Greyfurt
10. Sırada: Limon