Türkiye’de Yer şekillerinin Genel Özellikleri
Merhaba sevgili arkadaşlar; Bu bölümde Türkiye’nin Fiziki Coğrafyasına genel bir giriş yapacağız.Bu bölümdeki soruları cevaplayabilmek için temel olarak ” Türkiye’deki Yer Şekillerinin Genel Özellikleri ” konusunu bilmeniz gerekir. Özelikle dağlık ve engebeli yerler, düzlük alanlar, yüksek ve alçak alanlar, dağların uzanış doğrultuları mutlaka bilmeniz gereken kavramlardır. Bu bölüm KPSS, TYT ve AYT için ortak müfredat kapsamındadır. Yani bu sınavlara hazırlanan arkadaşların Türkiye’deki Yer Şekillerinin Genel Özellikleri konusundan sorumlu olduklarını özellikle hatırlatmak istiyorum.
LEVHA : Yer kabuğunun manto üzerinde yüzer vaziyetteki parçalarına levha denir.
TEKTONİK HAREKET: Levhaların dikey yada yatay yönlü hareketlerine denir.
TEKTONİK YER ŞEKİLLERİ: Levha hareketleri sonucunda yer kabuğunda oluşan yer şekillerine denir.
İÇ KUVVETLER NELERDİR?
- Orojenez ( Dağ Oluşumu )
- Epirojenez ( Kıta Oluşumu )
- Volkanizma
- Seizma ( Deprem )
Türkiye’de Yer Şekillerinin Genel Özellikleri
Türkiye oluşumunu 3. ve 4. jeolojik zamanlarda tamamlamış genç tamamlamış genç bir ülkedir. Bu yüzden;
- Türkiye’nin %62.5 ‘i sarp ( Eğim değeri %15’ten fazla) arazilerden, sadece %8.5’i düz ve hafif eğimli ( Eğim değeri %5 ‘e kadar olan) arazilerden oluşmaktadır. Yani Türkiye’de yer şekilleri engebeli olmakla birlikte çok çeşitlidir.
- Türkiye ortalama yükseltisi fazla olan bir ülkedir(1132m).
- Gerçek alan ile izdüşüm alan arasındaki fark fazladır.
- Kısa mesafelerde yer şekillerinin değişiklik göstermesi yüzünden iklim ve bitki örtüsü de kısa mesafelerde değişiklik göstermektedir. Endemik bitki çeşitliliği bu yüzden fazladır.
- Türkiye’de akarsuların akış hızı yüksek, hidroelektrik enerji potansiyeli fazladır.
- Türkiye’de ulaşım zor, yol yapım maliyetleri yüksektir.
Türkiye’nin 3. jeolojik zamanda ALP-HİMALAYA kıvrım kuşağının etkisi altında kaldığı için dağlar genellikle batı-doğu doğrultusunda uzanmaktadır. Bunun sonucunda;
- Karadeniz ve Akdeniz bölgesindeki dağlar kıyıya paralel uzanırken Ege Bölgesindeki dağlar kıyıya dik uzanmaktadır.
- Güney-Kuzey doğrultusunda karşılaşılan sıra dağlar yüzünden ulaşım zor yol yapım maliyetleri yüksektir.
- Ayrıca dağların uzanış doğrultusu Akdeniz ve Karadeniz bölgelerinde denizel etkinin ancak 70-80 km kara içine sokulabilmesini Ege’de ise 200 km’lere kadar sokulabilmesini sağlamıştır.
Türkiye’nin yükseltisi batıdan doğuya doğru artar. Bunun sonucunda;
- Batıdan doğuya doğru gidildikçe sıcaklıklar azalır.
- Tarım ürünlerinin olgunlaşma süresi uzar
- Gerçek ve indirgenmiş sıcaklıklar arsındaki farklar artar
- Akarsuların akış hızları ve enerji potansiyelleri artar.
Türkiye aktif fay kuşakları ve levha sınırlarında yer alır. Bunun sonucunda;
- Büyük bir bölümünde sık sık depremler meydana gelir.
- Jeotermal enerji potansiyeli yüksektir.
- Önemli bir kaplıca turizmi potansiyeline sahiptir.
- Volkanik araziler geniş yer kaplar.
Türkiye’nin Renklendirme Yöntemi ile Gösterilen Fiziki Haritası
Haritalarda yer şekilleri gösterilirken en çok kullanılan yöntemlerden biride renklendirme yöntemidir.
Bu gösterim yönteminde yükselti basamakları renkler ile ifade edilir.
Yukarıdaki görselde yükselti basamakları detaylı bir şekilde verilmiştir. Ancak ÖSYM sınavlarında genel olarak yeşil renkli bölgelerin alçak, sarı ve turuncu renkli bölgelerin orta yükseklikte, kahverengi bölgelerin ise yüksek alanlar olduğunu bilinmesi yeterli olacaktır. Bu kavramları kolay bir şekilde hatırlayabilmeniz için aşağıdaki görsel size yardımcı olacaktır.
Deniz seviyesinden yukarı doğru YaSTıK diye kodlayıp 500 ‘er m aralıklarla yükselti değerlerini yerleştirebiliriz.
İz düşüm alan: Yeryüzündeki engebeler çukurlar yükseltiler düz kabul edilerek yapılan alan hesaplamasıdır.
Gerçek Alan: Yeryüzündeki tüm şekillerin (Dağlar, platolar vb..) yüzeyi dikkate alınarak yapılan alan hesaplamasıdır.
Gerçek alan ile iz düşüm alan arasındaki fark yer şekillerinin sade olduğu yerlerde az, yükselti ve engebenin fazla olduğu yerlerde ise fazla olur.
Renklendirme Yöntemi ile Gösterilen Fiziki Haritalarda kısa mesafelerde renk değişimi fazla ise ;
- Engebe fazladır.
- Ulaşım zor yol yapım maliyeti fazladır.
- Tarım alanları dardır.
- Tarımda makine kullanımı azdır.
- Tarımsal nüfus yoğunluğu fazladır.
- Kısa mesafelerde iklim ve bitki çeşitliliği fazladır.
- Gerçek alan ile iz düşüm alan arasındaki fark fazladır.
- Akarsuların aşındırma gücü fazla enerji potansiyeli yüksektir.
Türkiye’nin Engebeli Alanları
1- Taşeli Platosu 2- Batı Karadeniz Bölümü 3- Muğla-Menteşe Dağlık Yöresi 4- Yıldız Dağları 5- Teke Platosu 6- Doğu Karadeniz Bölümü 7- Hakkari Dağlık Yöresi
Geri bildirim: KPSS Coğrafya Konuları - Coğrafya Okulum