Türkiye’de Yer şekillerinin Genel Özellikleri

Merhaba sevgili arkadaşlar; Bu bölümde Türkiye’nin Fiziki Coğrafyasına genel bir giriş yapacağız.Bu bölümdeki soruları cevaplayabilmek için temel olarak ” Türkiye’deki Yer Şekillerinin Genel Özellikleri ” konusunu bilmeniz gerekir. Özelikle dağlık ve engebeli yerler, düzlük alanlar, yüksek ve alçak alanlar, dağların uzanış doğrultuları mutlaka bilmeniz gereken kavramlardır. Bu bölüm KPSS, TYT ve AYT için ortak müfredat kapsamındadır. Yani bu sınavlara hazırlanan arkadaşların Türkiye’deki Yer Şekillerinin Genel Özellikleri konusundan sorumlu olduklarını özellikle hatırlatmak istiyorum.

LEVHA : Yer kabuğunun manto üzerinde yüzer vaziyetteki parçalarına levha denir.

TEKTONİK HAREKET: Levhaların dikey yada yatay yönlü hareketlerine denir.

TEKTONİK YER ŞEKİLLERİ: Levha hareketleri sonucunda yer kabuğunda oluşan yer şekillerine denir.

İÇ KUVVETLER NELERDİR?

  • Orojenez ( Dağ Oluşumu )
  • Epirojenez ( Kıta Oluşumu )
  • Volkanizma
  • Seizma ( Deprem )

Türkiye’de Yer Şekillerinin Genel Özellikleri

Türkiye oluşumunu 3. ve 4. jeolojik zamanlarda tamamlamış genç tamamlamış genç bir ülkedir. Bu yüzden;

  • Türkiye’nin %62.5 ‘i sarp ( Eğim değeri %15’ten fazla) arazilerden, sadece %8.5’i düz ve hafif eğimli ( Eğim değeri %5 ‘e kadar olan) arazilerden oluşmaktadır. Yani Türkiye’de yer şekilleri engebeli olmakla birlikte çok çeşitlidir.
  • Türkiye ortalama yükseltisi fazla olan bir ülkedir(1132m).
  • Gerçek alan ile izdüşüm alan arasındaki fark fazladır.
  • Kısa mesafelerde yer şekillerinin değişiklik göstermesi yüzünden iklim ve bitki örtüsü de kısa mesafelerde değişiklik göstermektedir. Endemik bitki çeşitliliği bu yüzden fazladır.
  • Türkiye’de akarsuların akış hızı yüksek, hidroelektrik enerji potansiyeli fazladır.
  • Türkiye’de ulaşım zor, yol yapım maliyetleri yüksektir.

Türkiye’nin 3. jeolojik zamanda ALP-HİMALAYA kıvrım kuşağının etkisi altında kaldığı için dağlar genellikle batı-doğu doğrultusunda uzanmaktadır. Bunun sonucunda;

  • Karadeniz ve Akdeniz bölgesindeki dağlar kıyıya paralel uzanırken Ege Bölgesindeki dağlar kıyıya dik uzanmaktadır.
  • Güney-Kuzey doğrultusunda karşılaşılan sıra dağlar yüzünden ulaşım zor yol yapım maliyetleri yüksektir.
  • Ayrıca dağların uzanış doğrultusu Akdeniz ve Karadeniz bölgelerinde denizel etkinin ancak 70-80 km kara içine sokulabilmesini Ege’de ise 200 km’lere kadar sokulabilmesini sağlamıştır.

Türkiye’nin yükseltisi batıdan doğuya doğru artar. Bunun sonucunda;

  • Batıdan doğuya doğru gidildikçe sıcaklıklar azalır.
  • Tarım ürünlerinin olgunlaşma süresi uzar
  • Gerçek ve indirgenmiş sıcaklıklar arsındaki farklar artar
  • Akarsuların akış hızları ve enerji potansiyelleri artar.

 Türkiye aktif fay kuşakları ve levha sınırlarında yer alır. Bunun sonucunda;

  • Büyük bir bölümünde sık sık depremler meydana gelir.
  • Jeotermal enerji potansiyeli yüksektir.
  • Önemli bir kaplıca turizmi potansiyeline sahiptir.
  • Volkanik araziler geniş yer kaplar.
Türkiye'de Yer şekillerinin Genel Özellikleri 1
Kaynak: https://www.afad.gov.tr/tr/26539/Yeni-Deprem-Tehlike-Haritasi-Yayimlandi

Türkiye’nin Renklendirme Yöntemi ile Gösterilen Fiziki Haritası

Türkiye'de Yer şekillerinin Genel Özellikleri 2
Kaynak:http://cografyaharita.com

Haritalarda yer şekilleri gösterilirken en çok kullanılan yöntemlerden biride renklendirme yöntemidir.

Bu gösterim yönteminde yükselti basamakları renkler ile ifade edilir.

DİKKAT!
Renklendirme yönteminde haritada kullanılan renkler sadece yükselti değerlerini gösterir. Bitki örtüsünü yada iklimi göstermez !
Türkiye'de Yer şekillerinin Genel Özellikleri 3
Renklendirme Yönteminde Kullanılan Renkler

Yukarıdaki görselde yükselti basamakları detaylı bir şekilde verilmiştir. Ancak ÖSYM sınavlarında genel olarak yeşil renkli bölgelerin alçak, sarı ve turuncu renkli bölgelerin orta yükseklikte, kahverengi bölgelerin ise yüksek alanlar olduğunu bilinmesi yeterli olacaktır. Bu kavramları kolay bir şekilde hatırlayabilmeniz için aşağıdaki görsel size yardımcı olacaktır.

Türkiye'de Yer şekillerinin Genel Özellikleri 4

Deniz seviyesinden yukarı doğru YaSTıK diye kodlayıp 500 ‘er m aralıklarla yükselti değerlerini yerleştirebiliriz.

İz düşüm alan: Yeryüzündeki engebeler çukurlar yükseltiler düz kabul edilerek yapılan alan hesaplamasıdır.

Gerçek Alan: Yeryüzündeki tüm şekillerin (Dağlar, platolar vb..) yüzeyi dikkate alınarak yapılan alan hesaplamasıdır.

Gerçek alan ile iz düşüm alan arasındaki fark yer şekillerinin sade olduğu yerlerde az, yükselti ve engebenin fazla olduğu yerlerde ise fazla olur.

Renklendirme yöntemi ile gösterilen bütün fiziki haritalarda tüm ovalar aynı renk ile gösterilmez! Çukurova gibi alçak ovalar yeşil renk ile, Konya ovası gibi orta yükseltideki ovalar sarı renkle , Pasinler ovası gibi yüksek yerler ise kahverengi renk ile gösterilir.
Delta Ovaları deniz kıyılarında oluşan bir yer yüzü şekli olduğu için yeşil renk ile gösterilmek zorundadır.

Renklendirme Yöntemi ile Gösterilen Fiziki Haritalarda kısa mesafelerde renk değişimi fazla ise ;

  • Engebe fazladır.
  • Ulaşım zor yol yapım maliyeti fazladır.
  • Tarım alanları dardır.
  • Tarımda makine kullanımı azdır.
  • Tarımsal nüfus yoğunluğu fazladır.
  • Kısa mesafelerde iklim ve bitki çeşitliliği fazladır.
  • Gerçek alan ile iz düşüm alan arasındaki fark fazladır.
  • Akarsuların aşındırma gücü fazla enerji potansiyeli yüksektir.

Türkiye’nin Engebeli Alanları

Türkiye'de Yer şekillerinin Genel Özellikleri 5

1- Taşeli Platosu 2- Batı Karadeniz Bölümü 3- Muğla-Menteşe Dağlık Yöresi 4- Yıldız Dağları 5- Teke Platosu 6- Doğu Karadeniz Bölümü 7- Hakkari Dağlık Yöresi

 

Ahmet Burak Kargı

2005 yılında Karadeniz Teknik Üniversitesinden mezun oldum, Mersin'de yaşıyorum. 10 yıldır Mersin'in köklü kurumlarında üniversiteye hazırlık ve Kpss coğrafya derslerine hazırlık konusunda adaylara yardımcı oluyorum.Üniversiteye hazırlık ve KPSS coğrafya dersleri soru çözümleri ve konu anlatımlarının bulunduğu bir youtube kanalım var. Ayrıca TYT Coğrafya Konu Anlatım kitabım ve Kpss Coğrafya konu anlatım kitabım bulunuyor.

One thought on “Türkiye’de Yer şekillerinin Genel Özellikleri

Bir cevap yazın

E-posta hesabınız yayımlanmayacak.