Türkiye’nin Coğrafi Konumu ve Sonuçları

Bu dersimizde Türkiye’nin Coğrafi Konumu ve coğrafi konumun sonuçları etkilerini konuşacağız. Bu derste öğreneceğimiz kavramlar; Türkiye’nin matematik konumu ( Mutlak Konum), Türkiye’nin matematik konumunun sonuçları, Türkiye’nin özel konumu ( Göreceli Konum ), Türkiye’nin özel konumunun sonuçları, özel konum ile matematik konumu nasıl ayırt edebiliriz, Türkiye’nin jeopolitik konumu ve jeopolitik konumda etkili olan unsurlar nelerdir,  Türkiye’nin çevresindeki sorunlar nelerdir sorularının yanıtlarını hep birlikte öğreneceğiz.

Coğrafi konum: Bir yerin dünya üzerindeki konumuna coğrafi konum denilir. Coğrafi konum kavramı iki başlık altında incelenebilir.

1. Matematik Konum ( Mutlak Konum ): Bir yerin coğrafi konumunun koordinat sistemindeki enlem ve boylamlar ile ifade edilmesidir.
2. Özel Konum ( Göreceli Konum ): Bir yerin önemli ülkelere, siyasi bölgelere, doğal kaynaklarına, yer şekillerine göre ortaya çıkan kendine göre konumuna göreceli konum denilir. Göreceli konum daha basit bir ifade ile o yerin çevresine göre ayırt edici özellikleridir.

Özel/Göreceli Konum ile Matematik/Mutlak Konum Nasıl Ayırt Edilir?

Bir soru cümlesinin özel konum mu, yoksa matematik konum ile mi ilgili olduğunu anlamak için cümlede bahsedilen durumun temel nedeni bizim bu ayrımı yapmamız için yardımcı olacaktır.

ÜST SINIR KAVRAMLARI Doğrudan MATEMATİK (MUTLAK) Konum ile ilgilidir. Örneğin;

• Orman üst sınırı
• Yerleşme üst sınırı
• Tarım üst sınırı

Türkiye’nin ÖZEL/GÖRECELİ Konumu ve Sonuçları

• Türkiye’nin üç tarafının denizlerle çevrili bir yarım ada ülkesi olması.
• Asya, Avrupa ve Afrika kıtaları arasında doğal bir köprü konumunda olması.
• İstanbul ve Çanakkale boğazları gibi stratejik ve jeopolitik öneme sahip boğazların bulunması. İstanbul’da bulunan Haliç’e ( Golden Horn) sahip olması
• Petrol ve doğalgaz üreticisi Doğu ve Ortadoğu ülkeler ile bu enerji kaynakları bakımından fakir Avrupa ülkeleri arasında bir enerji koridoru pozisyonunda olması.
• Batı’da ; Bulgaristan ve Yunanistan’a, doğuda; Gürcistan, Ermenistan, Azerbaycan (Nahcivan) ve İran’a, güney’ de ; Irak ve Suriye’ye komşu olması.
• Oluşumunu geç tamamlamış genç bir ülke olması yüzünden Alp-Himalaya kıvrım sisteminin etkisi ile yüksek ve engebeli bir ülke olması.
• Genç oluşumlu olmasından dolayı tektonik hareketlerin, deprem riskinin, sıcak su kaynaklarının ve jeotermal enerji potansiyelinin fazla olması.
• Yükseltinin batından doğuya doğru artması buna bağlı olarak sıcaklığın azalması.

Güney’den kuzeye doğru gidildikçe sıcaklığın azalması ENLEM- SICAKLIK ilişkisi ile ilgilidir. Yani MATEMATİK KONUMUMUZUN sonucudur.

• Dünya’daki bir çok bölgesel ve küresel örgüte üye olması.
• Aynı anda dört mevsim özelliklerinin görülmesi.

Mevsimler arasında sıcaklık farklarının fazla olması diğer bir ifade ile ilkbahar, yaz, sonbahar, kış mevsimlerinin yani dört mevsimin belirgin olarak yaşanması Türkiye’nin ORTA Kuşak ’ta olmasının sonucu yani Matematik konumunun sonucudur.

• Kısa mesafede yer şekillerinin değişmesi ve buna bağlı olarak bitki örtüsü ve tarım ürünü çeşitliliğinin fazla olması.
• Endemik bitki türlerinin fazla olması.
• Tarihin başından beri farklı kültür ve medeniyetlere ev sahipliği yapmış olması.
• Zengin yer altı ve yer üstü kaynaklarına sahip olması

Jeopolitik Konum Nedir?

Bir ülkenin coğrafi konum özelliklerinin ülkenin dış siyasetine ve politikasına olumlu anlamda etki etmesine Jeopolitik Konum denir.

Jeopolitikte etkili olan unsurlar nelerdir?

Değişmeyen Unsurlar

• Stratejik kaynaklar
• Coğrafi bütünlük
• Ülkelerin coğrafi şekli (Kıyı, Kara, Y. Ada ve Ada devleti olması vb.)
• Jeolojik ve Jeomorfolojik özellikler. (Jeolojik: Yerin içi yapısı ile ilgili, Jeomorfolojik: Yer şekilleri)
• Su
• İklim
• Coğrafi konum

Değişen Unsurlar

• Politik değerler
• Askeri değerler
• Sosyal – Kültürel değerler
• Kültürel değerler
• Bilimsel ve teknolojik değerler
• Ekonomik değerler

Zaman

Türkiye’nin Sınır Kapıları

Türkiye’nin sınır kapıları konusunu bu dersimizde sadece ülke ve ülke ismi olarak vereceğim. İlerleyen konularda Türkiye’nin Sınır Kapıları ile ilgili olarak daha detaylı bir ders içeriği bulabileceksiniz.

*(D): Demiryolu bağlantısı var. (K): Kapalı

• Yunanistan: İpsala, Uzunköprü(D), Pazarkule
• Bulgaristan: Dereköy, Kapıkule(D), Hamzabeyli
• Gürcistan: Sarp, Posof(Türkgözü), Aktaş
• Ermenistan: Akyaka(K), Alican(K)
• İran: Esendere, Kapıköy(D), Gürbulak,Borualan (Iğdır) (K)
• Nahçivan (Azerbaycan): Dilucu
• Irak: Habur, Üzümlü
• Suriye: Zeytindalı (Hatay), Yayladağı (Hatay), Cilvegözü (Hatay), İslahiye (Gaziantep), Çobanbey (Gaziantep), Karkamış (Gaziantep), Öncüpınar (Kilis), Akçakale (Şanlıurfa), Ceylanpınar (Şanlıurfa), Mürşitpınar (Şanlıurfa), Şenyurt (Mardin), Girmeli (Mardin), Cizre (Şırnak)

Türkiye’nin MATEMATİK/MUTLAK Konumu ve  Sonuçları

Türkiye:

• 26. ve 45. Doğu meridyenleri ile
• 36. ve 42.Kuzey paralelleri arasında bulunur.

Türkiye’nin Kuzey Yarım Kürede Olmasının Sonuçları

Türkiye Kuzey Yarım Kürede olduğu için Güneyden kuzeye gidildikçe ;

• Güneş ışınlarının geliş açısı daralır.
• Güneş ışınlarının atmosferdeki tutulma oranı artar.
• Sıcaklık azalır. ( Enlem – Sıcaklık ilişkisi )
• Kuzeyden esen rüzgârlar sıcaklığı azaltır.
• Güneyden esen rüzgarlar sıcaklığı artırır.
• Buharlaşma azalır.
• Denizlerin tuzluluk oranları azalır.
• Yerçekimi artar.
• Çizgisel hız azalır.
• Tarım, yerleşme, orman üst sınırı azalır.
• Kalıcı kar alt sınırı azalır.
• Ekinoks zamanları dışında gece gündüz süre farkı artar

Türkiye’nin Orta Kuşakta Olmasının Sonuçları

Türkiye orta kuşak ülkesi olduğu için;

A–>kdeniz iklim kuşağında bulunur
B–>atı rüzgarları görülür
C–>ephesel yağışlar görülür
D–>ört mevsim belirgindir.

Türkiye’nin Dönenceler Dışında Olmasının Sonuçları

Yukarıdaki şekilde Güneş ışınlarının dik olarak geldiği uç enlemler verilmiştir.

Buna göre güneş ışınları dik (90° ‘lik ) açıyla;

• 21 Mart’ta Ekvator’a
• 21 Haziran’da Yengeç Dönencesine
• 23 Eylül’de ikinci kez Ekvatora
• 21 Aralık’ta ise Oğlak Dönencesine gelir.
• Dönencelere yılda 1 defa dik açıyla gelirken, Dönence dışında kalan yerlere hiç dik açıyla gelmez.

Türkiye dönence dışında yer aldığı için;

• Güneş ışınları hiçbir zaman dik açıyla gelmez
• Gölge hiçbir zaman sıfır olmaz

Türkiye’nin Kuzey Yarım Kürede Yengeç Dönencesinin Dışında Olmasının Sonuçları

• Güneş ışınlarını yıl boyunca hep güneyden alır. Güney yamaçlar genellikle daha sıcaktır.
• Bakı yönü daima güneydir.
• Cismin Gölgesi Daima Kuzeye Düşer

Aynı Enlem Üzerinde Bulunan Merkezlerin Ortak Özellikleri

• Ekvatora olan kuş uçuşu uzaklığı aynıdır.
• Kutup noktalarına olan kuş uçuşu uzaklıkları aynıdır.
• İki farklı merkezdeki aynı boydaki cisimlerin öğle vaktindeki gölge boyları aynıdır.
• Yıl boyunca güneş ışınlarının gelme açıları aynıdır.
• Güneşin ufuk düzlemindeki yükseltisi aynıdır.
• Yer çekimleri aynıdır.
• Herhangi bir gündeki gece ve gündüz süreleri aynıdır.
• Gece ve gündüz süre farkları aynıdır.
• Çizgisel hızları aynıdır.
• Grup ve tan süreleri aynıdır.

Özel tarihlerde Türkiye’de Gerçekleşen Durumlar

21 Mart ve 23 Eylül’de Türkiye’de Yaşanan Durumlar

Güneş ışınları 21 Mart ve 23 Eylül tarihlerinde Dünya’nın tam ortası olan Ekvator’a dik açı ile gelir bu yüzden aydınlanma çemberi Dünya’ yı tam ortadan iki eşit parçaya böler

21 Mart ve 23 Eylül tarihlerinde Türkiye’de;

• Ekinoks yani gece gündüz eşitliği yaşanır.
• 21 Mart tarihinden sonra gündüzler 12 saatten daha uzundur.
• 23 Eylül tarihinden sonra geceler 12 saatten daha uzundur.

21 Haziran’da (Yaz Gün Dönümü) Türkiye’de yaşanan durumlar

• Güneş ışınları 23 ° 27 ‘ YENGEÇ DÖNENCESİNE DİK AÇI İLE GELİR
• En uzun gündüz en kısa gece yaşanır.
• Güneyden kuzeye doğru gündüz uzar.
• Bu tarihten sonra gündüzler kısalmaya başlar
• 21 Haziran ile 21 Aralık arasında gündüzler sürekli kısalır.

21 Aralık’ta (Kış Gün Dönümü) Türkiye’de yaşanan durumlar

• Güneş ışınları 23 ° 27 ‘ OĞLAK DÖNENCESİNE DİK AÇI İLE GELİR
• Türkiye’de ve tüm kuzey yarım kürede en uzun gece en kısa gündüz yaşanır.
• Güneyden kuzeye doğru gece uzar.
• Bu tarihten sonra gündüzler uzamaya başlar .
• 21 Aralık ile 21 Haziran arasında gündüzler sürekli uzar.

Türkiye’nin Bulunduğu Boylamın (Merdiyenlerin) Etkileri ve Sonuçları

Öğle Vakti: Bir yere güneş ışınlarının gün içerisinde en dik açıyla geldiği andır ayrıca gölge boyunun en kısa olduğu andır. (Güneşin En tepede olduğu an). Bir yerin öğle vakti günü tam ortadan ikiye bölen andır.

Yerel saat: Öğle vakti yaşandığı anda saatimizi 12:00 ‘ye ayarlarsak bulunduğumuz meridyenin yerel saatini bulmuş oluruz.

Türkiye 26 – 45 Doğu meridyenleri arasında yer alır. Bunun sonucunda;

• En batısı ile en doğusu arasında 19 boylam ( Meridyen) fark vardır. İki boylam arası Dünya’nın her yerinde 4 dakikadır.
• En batısı ile en doğusu arasında 76 dakikalık zaman farkı vardır.(1 saat 16 dakika)
• Doğunun yerel saati ileri batının yerel saati geridir.
• Doğuda güneş erken doğar geç batar.
• Türkiye sınırlarından 2. ( 30° DM ) ulusal/ortak saat dilimi ve 3. ( 45° DM ) ulusal saat dilimi geçmektedir.
• Ancak 2016 Eylül ayında alınan karar ile Türkiye’de ileri ve geri saat uygulaması sona ermiştir. Bunun yerine 3. saat diliminden geçen Iğdır’ın yerel saati yıl boyunca ortak/ulusal saat olarak kullanılmaktadır.
• Doğu batı genişliği fazla olan ülkeler aynı anda birden fazla ortak saat kullanırlarken, Türkiye gibi doğu batı genişliği fazla olmayan ülkeler aynı anda sadece 1 ortak saat kullanırlar. Bu durum Türkiye’nin Matematik (Mutlak) Konumunun sonucudur.

Aynı Boylam (Meridyen) Üzerinde Bulunan Merkezlerin Ortak Özellikleri

Yukarıdaki enlem ve boylam dereceleri verilen A ve B merkezlerinin koordinat düzlemindeki görüntüsü aşağıdaki gibidir.

• Gölge Boyunun en kısa olduğu an (12.00)
• Gün içinde güneşin ufuk üzerinde en yükseğe geldiği an ( 12.00 )
• Güneşin gün içinden en büyük açıyla geldiği an
• Öğle vakti
• Yerel saat
• Ulusal (Ortak Saat)
• Başlangıç meridyeni ile aralarındaki zaman farkı

AYNI BOYLAM ÜZERİNDE BULUNAN MERKEZLERİN FARKLI ÖZELLİKLERİ

• Güneş ışınlarının geliş açısı
• Güneşin öğle vaktindeki ufuktaki yükseltisi.
• Güneşin doğuş ve batış anları (Aynı meridyen üzerinde yer alan merkezlerde güneşin doğuş ve batış anları sadece ekinoks tarihlerinde – 21 Mart ve 23 Eylül – aynı olur. Diğer zamanlarda aynı olmaz)
• Başlangıç meridyenine olan uzaklıkları (Meridyenler arası ekvatorda 111 km kutuplara doğru azalır.)

TÜRKİYE’NİN ÇEVRESİNDEKİ BÖLGESEL SORUNLAR

Doğrudan Etkili Sorunlar

• Irak Sorunu
• Batı Trakya Sorunu
• Kıbrıs Sorunu
• Ege Denizindeki Kıta sahanlığı sorunu